બાંગ્લાદેશ ની વધુ ૧ અવળચંડાઈ?
બાંગ્લાદેશના વચગાળાના વડા પ્રધાન મુહમ્મદ યુનુસે સપ્તાહના અંતે ઢાકાની મુલાકાત દરમિયાન પાકિસ્તાનના જાેઈન્ટ ચીફ્સ ઓફ સ્ટાફ કમિટીના અધ્યક્ષ જનરલ સાહિર શમશાદ મિર્ઝાને વિવાદિત નકશા સાથેનું પુસ્તક રજૂ કર્યા પછી તેઓ એક મોટા રાજદ્વારી વિવાદના કેન્દ્રમાં આવી ગયા છે.
“આર્ટ ઓફ ટ્રાયમ્ફ” નામના આ પુસ્તકમાં ભારતના ઉત્તરપૂર્વીય રાજ્યો – જેમાં આસામ અને અરુણાચલ પ્રદેશનો સમાવેશ થાય છે – ને બાંગ્લાદેશનો ભાગ તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા છે. આ પગલાથી સોશિયલ મીડિયા પર આક્રોશ ફેલાયો છે અને ભારત અને બાંગ્લાદેશ બંનેમાં રાજકીય નિરીક્ષકો દ્વારા ટીકા કરવામાં આવી છે.
આ ઘટનાએ દક્ષિણ એશિયાના બે પડોશીઓ વચ્ચે રાજદ્વારી તણાવ ઉભો કર્યો છે, ઘણા લોકોએ યુનુસ પર ભારત વિરોધી પ્રચારને પ્રોત્સાહન આપવાનો અને ઉગ્રવાદી “ગ્રેટર બાંગ્લાદેશ” કથાને સમર્થન આપવાનો આરોપ લગાવ્યો છે.
‘ગ્રેટર બાંગ્લાદેશ‘ નકશો પ્રાદેશિક તણાવને વેગ આપે છે
પુસ્તકના કવર પરનો વિવાદાસ્પદ નકશો “ગ્રેટર બાંગ્લાદેશ” ની રચનાની હિમાયત કરતા ઇસ્લામિક ઉગ્રવાદી જૂથો દ્વારા પ્રસારિત કરાયેલા નકશાને પ્રતિબિંબિત કરે છે – એક ખ્યાલ જે બાંગ્લાદેશને ભારતના ઉત્તરપૂર્વમાં વિસ્તરણ કરવાની કલ્પના કરે છે.
વિશ્લેષકો નોંધે છે કે યુનુસના પગલાં આ અવિશ્વસનીય મહત્વાકાંક્ષાઓને પ્રતીકાત્મક રીતે ટેકો આપે છે, જે રાજદ્વારી અને સુરક્ષા વર્તુળોમાં ચિંતા પેદા કરે છે. નવી દિલ્હીમાં વિદેશ મંત્રાલય (સ્ઈછ) એ હજુ સુધી કોઈ સત્તાવાર નિવેદન બહાર પાડ્યું નથી પરંતુ પરિસ્થિતિ પર નજીકથી નજર રાખી રહ્યું હોવાનું કહેવાય છે.
ઢાકા-ઇસ્લામાબાદમાં વધતું જાેડાણ
યુનુસની વચગાળાની સરકાર હેઠળ બાંગ્લાદેશ અને પાકિસ્તાન વચ્ચેના વધતા ગાઢ સંબંધો પર પણ આ ઘટનાએ ફરી તપાસ શરૂ કરી છે. ૧૯૭૧ના મુક્તિ યુદ્ધથી બંને દેશો વચ્ચેના સંબંધો ઠંડા રહ્યા હતા, પરંતુ યુનુસનો ઇસ્લામાબાદ સાથેનો તાજેતરનો સંપર્ક – જેમાં આ પ્રતીકાત્મક હાવભાવનો સમાવેશ થાય છે – ભારતથી દૂર જવાનો સંભવિત વિદેશ નીતિનો સંકેત આપે છે.
નિરીક્ષકો માને છે કે યુનુસના પગલાં ભારતના પ્રાદેશિક પ્રભાવને પડકારવા માટે રચાયેલ વ્યાપક પાકિસ્તાન-ચીન વ્યૂહાત્મક જાેડાણનો ભાગ હોઈ શકે છે.
ભારત સામે ઉશ્કેરણીજનક ટિપ્પણીઓનો ઇતિહાસ
યુનુસે ભારતનો ગુસ્સો પહેલી વાર નથી ખેંચ્યો. એપ્રિલ ૨૦૨૫ માં ચીનની રાજ્ય મુલાકાત દરમિયાન, તેમણે બાંગ્લાદેશને ભારતના ઉત્તરપૂર્વ માટે “દરિયાઈ પ્રવેશદ્વાર” તરીકે વર્ણવ્યું હતું, જે સૂચવે છે કે આ પ્રદેશ ચીનના અર્થતંત્રના વિસ્તરણ તરીકે સેવા આપી શકે છે.
નવી દિલ્હીએ આ ટિપ્પણીઓને પોતાની સાર્વભૌમત્વ સામે સીધી પડકાર તરીકે જાેઈ, અને તેના જવાબમાં, બાંગ્લાદેશી માલને ભારતમાંથી નેપાળ, ભૂતાન અને મ્યાનમારમાં પસાર થવાની મંજૂરી આપતો ટ્રાન્ઝિટ કરાર સ્થગિત કરી દીધો.
તણાવમાં વધારો કરતા, યુનુસના સહાયક, નાહિદુલ ઇસ્લામે અગાઉ ૨૦૨૪ માં સોશિયલ મીડિયા પર “ગ્રેટર બાંગ્લાદેશ” નકશો શેર કર્યો હતો, જેમાં પશ્ચિમ બંગાળ, ત્રિપુરા અને આસામના ભાગોને બાંગ્લાદેશી પ્રદેશ તરીકે દર્શાવવામાં આવ્યા હતા – એક કૃત્ય જેણે દ્વિપક્ષીય સંબંધોને વધુ તણાવપૂર્ણ બનાવ્યા.
ઇરાદાપૂર્વક ઉશ્કેરણી?
યુનુસ દ્વારા એક ટોચના પાકિસ્તાની લશ્કરી અધિકારીને બદલાયેલ નકશો દર્શાવતું પુસ્તક ભેટ આપવાની તાજેતરની કૃત્યને વિશ્લેષકો ઇરાદાપૂર્વકની ઉશ્કેરણી અને ભારતની પ્રાદેશિક અખંડિતતાનું પ્રતીકાત્મક અપમાન તરીકે જાેઈ રહ્યા છે.
રાજદ્વારી નિષ્ણાતો ચેતવણી આપે છે કે આ ઘટના ભારત-બાંગ્લાદેશ સંબંધોને વધુ અસ્થિર બનાવી શકે છે, જે યુનુસે પદ સંભાળ્યા પછીથી દબાણ હેઠળ છે.
જેમ કે એક વરિષ્ઠ ભારતીય રાજદ્વારીએ કહ્યું, “આ માત્ર એક રાજદ્વારી ભૂલ નથી – તે એક નિવેદન છે. અને તે એક એવી બાબત છે જેને નવી દિલ્હી અવગણી શકે નહીં.”