શુક્રવારે (૧૨ ડિસેમ્બર) કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે એક ઐતિહાસિક ર્નિણય લેતા, ૨૦૨૭ ની વસ્તી ગણતરી માટે ૧૧,૭૧૮ કરોડ રૂપિયાની ફાળવણીને મંજૂરી આપી છે, જે ભારતની મૂળભૂત માહિતી સંગ્રહ કવાયતને આધુનિક બનાવવાની સરકારની પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે. આ નોંધપાત્ર રોકાણ દેશની પ્રથમ સંપૂર્ણ ડિજિટલ વસ્તી ગણતરીને શક્તિ આપશે, જે વર્ષો જૂની કાગળકામને સીમલેસ મોબાઇલ અને વેબ-આધારિત પ્રક્રિયાઓમાં રૂપાંતરિત કરશે. કેન્દ્રીય મંત્રી અશ્વિની વૈષ્ણવે મંજૂરીની જાહેરાત કરી, તે દર્શાવે છે કે તે ઝડપી શહેરીકરણ અને તકનીકી પરિવર્તન વચ્ચે ચોક્કસ વસ્તી વિષયક આંતરદૃષ્ટિ મેળવવા માટે દેશને કેવી રીતે સજ્જ કરે છે. ભંડોળમાં એપ્લિકેશન વિકાસથી લઈને રાષ્ટ્રવ્યાપી ડિજિટલ માળખાગત સુવિધાઓ સુધીની દરેક વસ્તુનો સમાવેશ થાય છે, જે ખાતરી કરે છે કે ભારતનો કોઈ પણ ખૂણો પાછળ ન રહે.
૨૦૨૭ ની વસ્તી ગણતરી બે તબક્કામાં હાથ ધરવામાં આવશે – એપ્રિલ અને સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૬ વચ્ચે ગૃહ સૂચિ અને ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૭ માં વસ્તી ગણતરી, અશ્વિની વૈષ્ણવે ઉમેર્યું.
પ્રધાનમંત્રી મોદીના નેતૃત્વમાં ઐતિહાસિક મંત્રીમંડળની મંજૂરી
વડાપ્રધાન નરેન્દ્ર મોદીની અધ્યક્ષતામાં કેન્દ્રીય મંત્રીમંડળે ૧૧,૭૧૮.૨૪ કરોડ રૂપિયાની મજબૂત ફાળવણી સાથે ભારતની વસ્તી ગણતરી ૨૦૨૭ યોજનાને લીલી ઝંડી આપી છે. વૈશ્વિક સ્તરે સૌથી મોટી વહીવટી અને આંકડાકીય કવાયત તરીકે ઓળખાતી, આ ૧૬મી રાષ્ટ્રીય વસ્તી ગણતરી, અને સ્વતંત્રતા પછી આઠમી, ગામ, શહેર અને વોર્ડ સ્તરે આવાસ, વસ્તી વિષયક, સ્થળાંતર અને વધુ જેવા મહત્વપૂર્ણ પરિમાણો પર પ્રાથમિક ડેટા પહોંચાડશે. વસ્તી ગણતરી અધિનિયમ, ૧૯૪૮ અને વસ્તી ગણતરી નિયમો, ૧૯૯૦ દ્વારા સંચાલિત, તે ડિજિટલ નવીનતા દ્વારા અભૂતપૂર્વ ચોકસાઈ અને ગતિનું વચન આપે છે.
‘વસ્તી ગણતરી ૨૦૨૭‘ માં સ્વૈચ્છિક જાતિ જાહેર કરવું
વ્યક્તિઓ ઇચ્છે તો તેમની જાતિ જાહેર ન કરવાનું પસંદ કરી શકે છે – આ માહિતી પ્રદાન કરવી ફરજિયાત નથી. આ લવચીક અભિગમ આગામી ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી દરમિયાન સમાવિષ્ટ ડેટા સંગ્રહ પર સરકારના ભાર સાથે સુસંગત, બળજબરી વિના ગોપનીયતા અને ભાગીદારીની ખાતરી કરે છે.
બે તબક્કામાં અમલીકરણ સાથે અનુરૂપ સમયરેખા
દેશભરમાં દરેક ઘરને આવરી લેવા માટે વસ્તી ગણતરી ૨૦૨૭ બે અલગ અલગ તબક્કામાં શરૂ થાય છે-
ઘર યાદી અને ગૃહ ગણતરી: એપ્રિલથી સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૬, સુગમતા માટે દરેક રાજ્યમાં ૩૦ દિવસમાં પૂર્ણ.
વસ્તી ગણતરી (ઁઈ): ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૭, ૧ માર્ચ, ૨૦૨૭ ના રોજ ૦૦:૦૦ કલાકની સંદર્ભ તારીખ સાથે. બરફથી ઘેરાયેલા વિસ્તારો (લદ્દાખ, જમ્મુ અને કાશ્મીરના ભાગો, હિમાચલ પ્રદેશ, ઉત્તરાખંડ) સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૬ માં શિફ્ટ થાય છે, જેનો સંદર્ભ ૧ ઓક્ટોબર, ૨૦૨૬ થી લેવામાં આવે છે.
ગણનાકારો, મુખ્યત્વે રાજ્યો દ્વારા નિયુક્ત સરકારી શિક્ષકો, અલગ પ્રશ્નાવલીઓનો અભ્યાસ કરશે, જે પેટા-જિલ્લા, જિલ્લા અને રાજ્ય-સ્તરના અધિકારીઓ દ્વારા સમર્થિત હશે.
સીમલેસ અમલીકરણ માટે ડિજિટલ-પ્રથમ નવીનતાઓ
પ્રથમ વખત, ભારત કાર્યક્ષમતા અને વિશ્વસનીયતા માટે અત્યાધુનિક સાધનોનો ઉપયોગ કરીને સંપૂર્ણ ડિજિટલ વસ્તી ગણતરી કરે છે.
ડેટા સંગ્રહ માટે મોબાઇલ એપ્લિકેશનો (છહઙ્ઘિર્ૈઙ્ઘ અને ર્ૈંજી સુસંગત).
રીઅલ-ટાઇમ દેખરેખ માટે સમર્પિત વસ્તી ગણતરી વ્યવસ્થાપન અને દેખરેખ સિસ્ટમ (ઝ્રસ્સ્જી) પોર્ટલ.
ચાર્જ અધિકારીઓ માટે હાઉસલિસ્ટિંગ બ્લોક (ૐન્મ્) ક્રિએટર વેબ મેપ એપ્લિકેશન.
જાહેર વેબ પોર્ટલ દ્વારા સ્વ-ગણતરી વિકલ્પ.
વિશાળ ડિજિટલ કામગીરી માટે મજબૂત સુરક્ષા પ્રોટોકોલ.
મંત્રાલયો માટે વસ્તી ગણતરી-એઝ-એ-સર્વિસ (ઝ્રટ્ઠટ્ઠજી), સ્વચ્છ, મશીન-વાંચી શકાય તેવો ડેટા પહોંચાડે છે.
આ સુવિધાઓ ઉચ્ચ-ગુણવત્તાવાળા ડેટા પ્રસારને સુનિશ્ચિત કરે છે – વપરાશકર્તા-મૈત્રીપૂર્ણ, કસ્ટમાઇઝ કરી શકાય તેવું, અને ગ્રામ્ય સ્તર સુધી નીતિગત ર્નિણયો માટે એક ક્લિક પર ઉપલબ્ધ.
રાષ્ટ્રવ્યાપી જાગૃતિ અને સમાવેશીતા અભિયાન
એક કેન્દ્રિત પ્રચાર અભિયાન દેશને આવરી લેશે, સચોટ માહિતી, સમાવિષ્ટ ભાગીદારી અને છેલ્લા માઇલ સમર્થનને પ્રોત્સાહન આપશે. તે જાેડાણ અને ક્ષેત્ર સફળતાને વધારવા માટે સંકલિત પહોંચ પર ભાર મૂકે છે.
જાતિ ગણતરી: સામાજિક આંતરદૃષ્ટિ માટે એક સીમાચિહ્નરૂપ
૩૦ એપ્રિલ, ૨૦૨૫ ના રોજ રાજકીય બાબતોની કેબિનેટ સમિતિના ર્નિણયને અનુસરીને, વસ્તી ગણતરી ૨૦૨૭ માં વસ્તી ગણતરી તબક્કા દરમિયાન જાતિ ડેટાનો સમાવેશ થાય છે. આ ઇલેક્ટ્રોનિક કેપ્ચર ભારતની વિશાળ સામાજિક વિવિધતાને સંબોધે છે, જે વસ્તી વિષયક પડકારો વચ્ચે લક્ષિત નીતિઓને સક્ષમ બનાવે છે.
મોટા પાયે માનવબળ જમાવટ અને રોજગાર વધારવો
લગભગ ૩૦ લાખ ક્ષેત્રીય કાર્યકર્તાઓ આ રાષ્ટ્રીય પ્રયાસને આગળ ધપાવશે, નિયમિત ફરજાેની સાથે માનદ વેતન પણ મેળવશે.
ભૂમિકાઓ: ગણતરીકર્તાઓ, સુપરવાઇઝર, માસ્ટર ટ્રેનર્સ, ચાર્જ ઓફિસર, આચાર્ય/જિલ્લા વસ્તી ગણતરી અધિકારીઓ.
ટેકનિકલ સપોર્ટ: ૫૫૦ દિવસો માટે ૧૮,૬૦૦ કર્મચારીઓ, ૧.૦૨ કરોડ માનવ-દિવસ રોજગાર ઉત્પન્ન કરે છે.
ક્ષમતા નિર્માણ: ડિજિટલ તાલીમ ડેટા હેન્ડલિંગ અને સંકલનમાં ભવિષ્યમાં નોકરીની સંભાવનાઓને વધારે છે.
આ સ્કેલ માત્ર વસ્તી ગણતરીને ઝડપથી પૂર્ણ કરતું નથી પરંતુ સ્થાનિક અર્થતંત્ર અને કૌશલ્ય વિકાસને પણ બળતણ આપે છે.
ડિજિટલ શિફ્ટ: મોબાઇલ એપ્લિકેશન્સ અને સ્વ-ગણતરી માર્ગદર્શક
કેન્દ્રીય ગૃહ રાજ્યમંત્રી નિત્યાનંદ રાયે અગાઉ લોકસભામાં ખુલાસો કર્યો હતો કે વસ્તી ગણતરી ૨૦૨૭ અત્યાધુનિક ડિજિટલ સાધનો માટે પરંપરાગત પદ્ધતિઓ છોડી દેશે. ગણતરીકર્તાઓ જમીન પર ડેટા એકત્રિત કરવા માટે મોબાઇલ એપ્લિકેશનનો ઉપયોગ કરશે, જ્યારે ઉત્તરદાતાઓ વપરાશકર્તા-મૈત્રીપૂર્ણ વેબ પોર્ટલ દ્વારા સ્વ-ગણતરી કરવાની શક્તિ મેળવશે. એક કેન્દ્રીય સમર્પિત પોર્ટલ સમગ્ર કામગીરીનું નિરીક્ષણ કરશે, જે વાસ્તવિક સમયની દેખરેખ અને ગુણવત્તા તપાસને સક્ષમ બનાવશે. રાયે ભાર મૂક્યો કે આ હાઇબ્રિડ અભિગમ – ઓનલાઈન વિકલ્પો સાથે ક્ષેત્ર મુલાકાતોનું મિશ્રણ – પ્રક્રિયાને સમાવિષ્ટ, કાર્યક્ષમ અને ભૂતકાળની વસ્તી ગણતરીઓમાં થતી ભૂલો માટે ઓછી સંભાવના બનાવે છે.
તબક્કાવાર રોલઆઉટ: વિવિધ ભૂપ્રદેશોમાં ચોકસાઈ સમય
ભારતના વિશાળ ભૂગોળને સમાયોજિત કરવા માટે વસ્તી ગણતરી બે કાળજીપૂર્વક આયોજિત તબક્કામાં પ્રગટ થાય છે. પ્રથમ, ઘર સૂચિ અને ઘર ગણતરી, એપ્રિલ અને સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૬ વચ્ચે શરૂ થાય છે, જે સુગમતા માટે દરેક રાજ્ય માટે માત્ર ૩૦ દિવસમાં પૂર્ણ થાય છે. બીજાે તબક્કો, વસ્તી ગણતરી, ફેબ્રુઆરી ૨૦૨૭ માં શરૂ થાય છે, જે ૧ માર્ચ, ૨૦૨૭ ના રોજ ૦૦:૦૦ કલાકની સંદર્ભ તારીખ પર નિર્ધારિત છે. બરફગ્રસ્ત પ્રદેશો માટે ખાસ જાેગવાઈઓ લાગુ પડે છે: લદ્દાખ, જમ્મુ અને કાશ્મીરના ભાગો, હિમાચલ પ્રદેશ અને ઉત્તરાખંડ ૧ ઓક્ટોબરની સંદર્ભ તારીખ સાથે સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૬ માં શિફ્ટ થાય છે. આ તબક્કાવાર સમયરેખા દૂરના, પડકારજનક વિસ્તારોમાં પણ ચોકસાઈ સુનિશ્ચિત કરે છે.
વ્યાપક સ્થળાંતર ટ્રેકિંગ: ભારતની ગતિશીલતા વાર્તાને કેપ્ચર કરવી
૨૦૨૭ ની વસ્તી ગણતરીના કેન્દ્રમાં માનવ હિલચાલ પર મજબૂત ડેટા છે, જે સ્થળાંતર કરનારાઓના દેશમાં નીતિ નિર્માણ માટે મહત્વપૂર્ણ છે. ગણતરી દરમિયાન દરેક વ્યક્તિની માહિતી તેઓ જ્યાં છે ત્યાં જ રેકોર્ડ કરવામાં આવે છે – કોઈ અપવાદ નથી. વિગતવાર સ્થળાંતર આંકડા જન્મ સ્થળ, છેલ્લા રહેઠાણ, વર્તમાન સ્થળે રોકાણનો સમયગાળો અને નોકરીઓથી શિક્ષણ સુધીના સ્થાનાંતરણના કારણોને આવરી લેશે. સ્થળાંતર કામદારો અને કામચલાઉ રહેવાસીઓ અંગેના પ્રશ્નોના જવાબ આપતા, રાયે પુષ્ટિ કરી કે કોઈ અલગ પ્રક્રિયા નથી પરંતુ સંકલિત, વ્યક્તિગત-સ્તરનું ટ્રેકિંગ છે. કેન્દ્ર દ્વારા અંતિમ સ્વરૂપ આપવામાં આવેલ અને સત્તાવાર ગેઝેટમાં પ્રકાશિત સંપૂર્ણ પ્રશ્નાવલી, ફિલ્ડવર્ક શરૂ થાય તે પહેલાં પારદર્શિતાની ખાતરી આપે છે.
જાતિ ગણતરી ડિજિટલ ફોલ્ડમાં જાેડાય છે
ઐતિહાસિક ઊંડાણ ઉમેરતા, ૩૦ એપ્રિલના રોજ રાજકીય બાબતોની કેબિનેટ સમિતિની મંજૂરી બાદ વસ્તી ગણતરીમાં જાતિ ગણતરીનો સમાવેશ કરવામાં આવશે. ડિજિટલ ચોકસાઇ સાથે જાેડાયેલ આ સમાવેશ, નીતિ નિર્માતાઓ અને સમુદાયો દ્વારા લાંબા સમયથી માંગવામાં આવતી સામાજિક માળખામાં સૂક્ષ્મ આંતરદૃષ્ટિનું વચન આપે છે. જેમ જેમ ભારત આ ટેક-સંચાલિત સીમાચિહ્ન તરફ આગળ વધી રહ્યું છે, વસ્તી ગણતરી ૨૦૨૭ લક્ષ્યાંકિત કલ્યાણ યોજનાઓથી લઈને ચૂંટણી સુધારાઓ સુધી શાસનને ફરીથી વ્યાખ્યાયિત કરવા માટે તૈયાર છે.