રાજીવ ગાંધીના મૃત્યુ પહેલા સીઆઈએ પોતાના રિપોર્ટમાં અણસાર બતાવ્યો હતો

નવીદિલ્હી
૧૯૯૧નું વર્ષ ભારત માટે ખૂબ જ તોફાની રહ્યું હતું. દેશમાં મે મહિનામાં સામાન્ય ચૂંટણીઓ યોજાઈ રહી હતી. લગભગ અડધી બેઠકો પર મતદાન થઈ ચૂક્યું છે. પછી ૨૧ મેના રોજ બનેલી એક ઘટનાએ ઘણું બધું બદલી નાખ્યું. આ દિવસે રાજીવ ગાંધી તમિલનાડુમાં આત્મઘાતી બોમ્બ વિસ્ફોટમાં માર્યા ગયા હતા. ૨૯ વર્ષ પછી પણ આ ઘટના ચર્ચાનો વિષય છે. પરંતુ બહુ ઓછા લોકો જાણે છે કે ૧૯૮૬માં અમેરિકન ગુપ્તચર એજન્સી ઝ્રૈંછએ ઈન્ડિયા આફ્ટર રાજીવ નામનો રિપોર્ટ તૈયાર કર્યો હતો. જેમાં રાજીવ ગાંધીની હત્યા થવાની આગાહી કરવામાં આવી હતી. ચાર વર્ષ પહેલા, સીઆઈએએ આ રિપોર્ટને જાહેરમાં ઉપલબ્ધ કરાવ્યો હતો. ૨૩ પાનાના આ રિપોર્ટના તમામ ભાગોને સાર્વજનિક કરવામાં આવ્યા નથી. આ રિપોર્ટ જાન્યુઆરી ૧૯૮૬ સુધીની માહિતીના આધારે બનાવવામાં આવ્યો છે. અહેવાલની શરૂઆતમાં જ સ્પષ્ટપણે લખવામાં આવ્યું હતું કે વડા પ્રધાન રાજીવ ગાંધી ઓછામાં ઓછા ૧૯૮૯માં તેમનો કાર્યકાળ પૂરો થાય તે પહેલાં હત્યાના પ્રયાસનો સામનો કરશે. આ રિપોર્ટમાં સ્પષ્ટપણે લખવામાં આવ્યું હતું કે હત્યા તેમના માટે સૌથી નજીકનો ખતરો છે. આ અહેવાલ લખ્યાના લગભગ પાંચ વર્ષ પછી, ૨૧ મે ૧૯૯૧ના રોજ તમિલનાડુના શ્રીપેરુમ્બુદુરમાં રાજીવ ગાંધીની હત્યા કરવામાં આવી હતી. ચાર વર્ષ પહેલા સાર્વજનિક થયેલા આ રિપોર્ટની ખૂબ ચર્ચા થઈ હતી. આ અહેવાલમાં ભારતની રાજકીય પરિસ્થિતિને ઊંડાણપૂર્વક દર્શાવવામાં આવી છે. આ રિપોર્ટના પહેલા ભાગમાં એવી શક્યતાઓ પર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી કે જાે ભારતનું નેતૃત્વ રાજીવ ગાંધી વિના રહેશે તો ભારતની સ્થાનિક અને આંતરરાષ્ટ્રીય રાજકીય પરિસ્થિતિ કેવી હશે. અને આવી સ્થિતિમાં અમેરિકા, સોવિયત સંઘ અને પ્રદેશ સાથે ભારતના સંબંધો કેવા રહેશે. ઘણાને આશ્ચર્ય થયું કે સીઆઈએ આ શક્યતાનું વિશ્લેષણ કરવામાં આટલું આગળ કેવી રીતે ગયું. આ રિપોર્ટમાં અનેક ઉગ્રવાદી સંગઠનો તરફથી રાજીવ ગાંધીના જીવને ખતરો હોવાનો ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો અને એ પણ જણાવવામાં આવ્યું હતું કે તેમની હત્યા બાદ સ્થિતિ કેવી બની શકે છે. રિપોર્ટમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે જાે ગાંધી શીખ અથવા કાશ્મીરી મુસ્લિમ હત્યારાનો શિકાર બને છે, તો મોટા પાયે સેના અથવા સુરક્ષા દળોને તૈનાત કરવામાં આવે તો પણ કેટલાક મોટા સાંપ્રદાયિક રમખાણો ફાટી શકે છે. તેમાં પીવી નરસિમ્હા રાવ અને વીપી સિંહનો પણ ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો હતો જેમને રાજીવ ગાંધીના વચગાળાના અનુગામી અથવા સંભવિત ઉમેદવારો માનવામાં આવતા હતા. યોગાનુયોગ કહેવાય કે ૧૯૮૯માં કોંગ્રેસની સત્તામાંથી બહાર નીકળ્યા પછી, વીપી સિંહ કોંગ્રેસના વિપક્ષી ગઠબંધનનું નેતૃત્વ કરીને ભારતના વડાપ્રધાન બન્યા અને ૧૯૯૧માં નરસિમ્હા રાવ ફરીથી દેશના વડાપ્રધાન બન્યા. વિચિત્ર વાત એ છે કે આ અહેવાલ તૈયાર થયો ત્યાં સુધી રાજીવ ગાંધી અને એલટીટીઈ વચ્ચે કોઈ સંઘર્ષ થયો ન હતો. પરંતુ રિપોર્ટમાં એ વાતનો પણ વિગતવાર ઉલ્લેખ કરવામાં આવ્યો છે કે રાજીવ ગાંધી શ્રીલંકાના તમિલો અને સિંહાલી વચ્ચે મધ્યસ્થી કરવા પર વિચાર કરી રહ્યા હતા. અને ભારત તરફથી, રાજીવ ગાંધીએ વર્ષ ૧૯૮૭માં શ્રીલંકાની મુલાકાત લીધી હતી, ત્યારબાદ એલટીટીઈ રાજીવ ગાંધીથી નારાજ થઈ ગઈ હતી અને તે જ એલટીટીઈએ રાજીવ ગાંધીની હત્યાનું સફળ કાવતરું ઘડ્યું હતું. જાે રાજીવ ગાંધી ૧૯૮૯ માં રાજકીય દ્રશ્યમાંથી ગાયબ થઈ જાય તો સીઆઈએના અહેવાલમાં વિગતવાર ચર્ચા કરવામાં આવી હતી કે શું દૃશ્યો ઉભરી આવશે. તે સ્પષ્ટપણે જણાવે છે કે તેમની હત્યાના પ્રયાસનો મોટો ખતરો હતો, પરંતુ અન્ય કેટલીક ઘટનાઓ પણ ૧૯૮૯ પહેલા રાજકીય દ્રશ્યમાંથી તેમના ગાયબ થવાનું કારણ બની શકે છે. તેમાં અકસ્માત અથવા કુદરતી કારણ પણ સામેલ હોઈ શકે છે.