“ઓપરેશન ડિજિસ્ક્રેપ” નામના કોડનેમ હેઠળ એક મોટો પર્દાફાશ કરવામાં આવ્યો હતો, જેમાં ડિરેક્ટોરેટ ઓફ રેવન્યુ ઇન્ટેલિજન્સ (DRI) મુંબઈએ જૂના અને વપરાયેલા લેપટોપ, CPU, મધરબોર્ડ, પ્રોસેસર ચિપ્સ અને અન્ય ઇલેક્ટ્રોનિક ઘટકોનો મોટો જથ્થો જપ્ત કર્યો હતો, જેની અંદાજિત કિંમત આશરે રૂ. ૨૩ કરોડ છે. આ કામગીરી દરમિયાન, DRIએ આ ગેરકાયદેસર આયાત માટે જવાબદાર સુરત સ્થિત માસ્ટરમાઇન્ડની પણ ધરપકડ કરી હતી.
ડ્ઢઇૈં એ એક નિવેદનમાં જણાવ્યું હતું કે, ભારતમાં દાણચોરી કરીને લાવવામાં આવેલા આ કન્સાઇનમેન્ટમાં પર્યાવરણ માટે જાેખમી માલ, ખાસ કરીને ઇ-કચરો હતો.
વિગતવાર તપાસમાં જાણવા મળ્યું છે કે આ નવીનીકૃત અને વપરાયેલા લેપટોપ, CPU અને સંબંધિત ઇલેક્ટ્રોનિક વસ્તુઓને ન્હાવા શેવા બંદર પર ચાર અલગ-અલગ કન્ટેનરમાં “એલ્યુમિનિયમ ટ્રીટ સ્ક્રેપ” ના કન્સાઇનમેન્ટમાં છુપાવીને ભારતમાં કપટપૂર્વક આયાત કરવામાં આવી હતી. આ ચારેય કન્ટેનરમાંથી દરેક લેપટોપ, CPU, પ્રોસેસર ચિપ્સ અને અન્ય વિવિધ ઇલેક્ટ્રોનિક ઘટકોથી ભરેલા મળી આવ્યા હતા, જે જાહેર કરાયેલ એલ્યુમિનિયમ સ્ક્રેપની કેટલીક હરોળ પાછળ છુપાયેલા હતા. છુપાવવાની પદ્ધતિ પ્રમાણભૂત કસ્ટમ્સ નિરીક્ષણો અને નિયમોને બાયપાસ કરવા માટે કાળજીપૂર્વક આયોજન કરવામાં આવી હતી, નિવેદનમાં ઉમેર્યું હતું.
આ કાર્યવાહીમાં ૧૭,૭૬૦ જૂના અને વપરાયેલા લેપટોપ, ૧૧,૩૪૦ મીની અથવા બેરબોન સીપીયુ, ૭,૧૪૦ પ્રોસેસર ચિપ્સ અને અન્ય ઇલેક્ટ્રોનિક ઘટકો જપ્ત કરવામાં આવ્યા હતા, જે બધાની કુલ કિંમત ૨૩ કરોડ રૂપિયા છે. આ વસ્તુઓ કસ્ટમ્સ એક્ટ, ૧૯૬૨ ની કલમ ૧૧૦ ની જાેગવાઈઓ હેઠળ જપ્ત કરવામાં આવી હતી.
જૂના, વપરાયેલા અથવા નવીનીકૃત લેપટોપ, સીપીયુ અને સમાન ઇલેક્ટ્રોનિક ઉત્પાદનોની આયાત પર વિદેશી વેપાર નીતિ ૨૦૨૩, ઇ-વેસ્ટ (મેનેજમેન્ટ) નિયમો, ૨૦૨૨ અને ઇલેક્ટ્રોનિક્સ અને આઇટી ગુડ્સ (ફરજિયાત નોંધણી) ઓર્ડર, ૨૦૨૧ સહિત અનેક કાનૂની માળખા હેઠળ સખત પ્રતિબંધ છે. આ નિયમો જાહેર આરોગ્ય અને પર્યાવરણીય સલામતીના રક્ષણના ઉદ્દેશ્ય સાથે બ્યુરો ઓફ ઇન્ડિયન સ્ટાન્ડર્ડ્સ ની સલામતી અને લેબલિંગ આવશ્યકતાઓનું પાલન ફરજિયાત કરે છે. સરકારી નીતિ અનુસાર, આવા પ્રતિબંધિત માલને કાં તો ફરીથી નિકાસ કરવાનો છે અથવા બિનઉપયોગી બનાવવાનો છે અને પર્યાવરણીય અને આરોગ્યના જાેખમોને રોકવા માટે ભંગાર તરીકે નિકાલ કરવાનો છે.
ગુજરાત સ્થિત માસ્ટરમાઇન્ડ
સુરત સ્થિત આયાત કરતી પેઢીના ડિરેક્ટર, જેમણે દાણચોરીની કામગીરી પાછળ માસ્ટરમાઇન્ડ તરીકે કામ કર્યું હતું, તે આ ગેરકાયદેસર માલના આયોજન, ખરીદી અને ધિરાણમાં ઊંડાણપૂર્વક સંડોવાયેલા હતા. આ વ્યક્તિની ધરપકડ કરવામાં આવી છે અને તેને ન્યાયિક કસ્ટડીમાં મોકલવામાં આવ્યો છે, જે ગુનાની ગંભીરતા અને આયાત નિયમોનું ઉલ્લંઘન કરવાના કાનૂની પરિણામો પર ભાર મૂકે છે.
આ પ્રતિબંધ ખતરનાક ઈ-કચરાના ગેરકાયદેસર ડમ્પિંગથી દેશને બચાવવા માટે ડ્ઢઇૈંની અડગ પ્રતિબદ્ધતા પર ભાર મૂકે છે. આવી આયાતો માત્ર જાહેર આરોગ્ય અને પર્યાવરણ માટે જ નહીં પરંતુ સ્થાનિક ઉત્પાદન ક્ષેત્ર માટે પણ જાેખમ ઊભું કરે છે, જે ગેરકાયદેસર રીતે આયાત કરાયેલા જૂના અને નવીનીકૃત ઇલેક્ટ્રોનિક માલના પ્રવાહથી અન્યાયી સ્પર્ધા અને ગંભીર પડકારોનો સામનો કરે છે. આ કામગીરી એજન્સીની કસ્ટમ કાયદાઓ લાગુ કરવા અને પર્યાવરણને નુકસાનકારક પ્રવૃત્તિઓને રોકવા માટે ચાલુ સતર્કતા અને સક્રિય પગલાંને પ્રતિબિંબિત કરે છે.