બાંગ્લાદેશમાં ફરી રાજકીય હલચલ?
આ વર્ષે બાંગ્લાદેશમાં હજારો લોકો લાંબા સમયથી નેતા શેખ હસીનાને ઉથલાવીને એક નવો રાજકીય પક્ષ શરૂ કરનારા વિદ્યાર્થીઓની યોજનાઓ સાંભળવા માટે ઉમટી પડ્યા હતા, પરંતુ હવે તે શેરી શક્તિને મતોમાં રૂપાંતરિત કરવામાં સંઘર્ષ કરી રહી છે.
દાયકાઓથી ચાલતા ભત્રીજાવાદ અને બે-પક્ષીય વર્ચસ્વથી રાષ્ટ્રને મુક્ત કરવાના પોતાના વચનને પૂર્ણ કરવા માટે લડતી, વિદ્યાર્થી-નેતૃત્વ હેઠળની નેશનલ સિટીઝન પાર્ટી (દ્ગઝ્રઁ) ફેબ્રુઆરીમાં ચૂંટણીઓ નજીક આવતાં ઊંડા નેટવર્ક અને સંસાધનો ધરાવતા મજબૂત હરીફોનો સામનો કરી રહી છે.
“અમારું સંગઠન નબળું છે કારણ કે અમારી પાસે તેને બનાવવા માટે પૂરતો સમય નથી,” તેના વડા નાહિદ ઇસ્લામે કહ્યું, જે ગયા વર્ષના ઘાતક સરકાર વિરોધી વિરોધ પ્રદર્શનોમાં અગ્રણી હતા અને નોબેલ પુરસ્કાર વિજેતા મુહમ્મદ યુનુસના કાર્યકારી વહીવટમાં થોડા સમય માટે સેવા આપી હતી.
“અમે આ વાતથી વાકેફ છીએ, પરંતુ અમે હજુ પણ પડકારનો સામનો કરી રહ્યા છીએ,” ૨૭ વર્ષીય યુવાને રાજધાની ઢાકામાં એક બહુમાળી ઇમારતમાં પાર્ટી ઓફિસમાંથી બોલતા ઉમેર્યું, જ્યાં એક દિવાલ પર વિદ્રોહમાં ભીડ દર્શાવતી ગ્રેફિટી છવાયેલી હતી.
મતદાન દર્શાવે છે કે પાર્ટી ત્રીજા સ્થાને ધકેલાઈ ગઈ છે
મતદાન મતદાન દર્શાવે છે કે દ્ગઝ્રઁ, જે બધી ૩૦૦ બેઠકો પર ચૂંટણી લડવાનું લક્ષ્ય રાખે છે, તે ફક્ત ૬% ના સમર્થન સાથે ત્રીજા સ્થાને છે, જે ભૂતપૂર્વ વડા પ્રધાન ખાલિદા ઝિયાની બાંગ્લાદેશ નેશનાલિસ્ટ પાર્ટી (મ્દ્ગઁ) કરતા ઘણી પાછળ છે, જે ૩૦% સાથે આગળ છે.
કટ્ટરપંથી જમાત-એ-ઇસ્લામી પણ દ્ગઝ્રઁ કરતા વધુ સારું પ્રદર્શન કરશે, ૨૬% સાથે બીજા સ્થાને આવશે, યુએસ સ્થિત બિન-લાભકારી સંસ્થા, ઇન્ટરનેશનલ રિપબ્લિકન ઇન્સ્ટિટ્યૂટ દ્વારા ડિસેમ્બરમાં કરાયેલા મતદાનમાં દર્શાવવામાં આવ્યું હતું.
“જ્યારે તેઓએ પહેલી વાર શરૂઆત કરી, ત્યારે મેં તેમનામાં આશા જાેઈ, જેમ કે દરેક વ્યક્તિ,” ૨૫ વર્ષીય પ્રાપ્તિ તાપોશીએ કહ્યું, જેમણે બળવાનું નેતૃત્વ કરવામાં મદદ કરી અને બે પ્રભાવશાળી પક્ષોના દાયકાઓથી શાસન તોડવા માટે નવા આવનારાઓ તરફ જાેયું, પરંતુ આખરે તેણી નિરાશ થઈ ગઈ.
“તેઓ કહે છે કે તેઓ મધ્યપંથી છે, પરંતુ તેમના કાર્યો તેનાથી મેળ ખાતા નથી,” નારીવાદી કાર્યકર્તા તાપોશીએ ઉમેર્યું.
“તેઓ મહત્વપૂર્ણ મુદ્દાઓ પર સ્થાન લેવામાં ખચકાટ અનુભવે છે, પછી ભલે તે લઘુમતી અધિકારો હોય કે મહિલા અધિકારો, અને જ્યારે તેઓ કરે છે, ત્યારે ખૂબ મોડું થાય છે.”
વધતી જતી નિરાશાનો બીજાે સંકેત સપ્ટેમ્બરમાં ઢાકા યુનિવર્સિટીમાં વિદ્યાર્થી સંગઠનની ચૂંટણીમાં પાર્ટીનો એક પણ બેઠક જીતવામાં નિષ્ફળતા હતી, જે બળવાના કેન્દ્રબિંદુ હતું જેના કારણે હસીનાને નવી દિલ્હી ભાગી જવાની ફરજ પડી હતી.
હસીનાની અવામી લીગ, જે ચૂંટણી લડવાથી હજુ પણ પ્રતિબંધિત છે, તેણે ચેતવણી આપી છે કે જાે પ્રતિબંધ હટાવવામાં નહીં આવે તો અશાંતિ ફેલાઈ શકે છે, એક એવો ખતરો જે બાંગ્લાદેશના કાપડ ઉદ્યોગને જાેખમમાં મૂકી શકે છે, જે વિશ્વનો બીજાે સૌથી મોટો ગાર્મેન્ટ નિકાસકાર છે.
રાજકીય જાેડાણ માટે વાટાઘાટો
હાડકાના માળખા, ભંડોળની અછત અને મહિલાઓ અને લઘુમતીઓ માટેના અધિકારો જેવા મુખ્ય મુદ્દાઓ પરના વલણથી પ્રભાવિત, દ્ગઝ્રઁ મ્દ્ગઁ અને જમાત-એ-ઇસ્લામી સહિત અન્ય પક્ષો સાથે વાટાઘાટો કરી રહી છે, નેતાઓ કહે છે.
“જાે આપણે સ્વતંત્ર રીતે ઊભા રહીશું, તો એવી શક્યતા છે કે આપણે એક પણ બેઠક જીતી શકીશું નહીં,” દ્ગઝ્રઁના એક વરિષ્ઠ નેતાએ નામ ન આપવાની શરતે રોઇટર્સને જણાવ્યું, જાેખમો સ્વીકાર્યા.
બીજી બાજુ, વિશ્લેષકો કહે છે, જાેડાણ પાર્ટીની “ક્રાંતિકારી” છબીને નબળી પાડવાનું જાેખમ ધરાવે છે.
“જાે તેઓ સાથી બનશે, તો જનતા તેમને અવામી લીગ, બીએનપી અને જમાતની બહાર એક અલગ બળ તરીકે નહીં જુએ,” ઢાકા સ્થિત લેખક અને રાજકીય વિશ્લેષક અલ્તાફ પરવેઝે કહ્યું.
જ્યારે બળવાએ હસીનાને હટાવવા માટે થોડા સમય માટે વિદ્યાર્થીઓને પાર્ટી લાઇનથી અલગ કરીને એક કર્યા હતા, ત્યારે મોટાભાગના લોકો પછીથી તેમના સંબંધિત જૂથોમાં પાછા ફર્યા, અને દ્ગઝ્રઁ બનાવવા માટે ફક્ત એક ભાગ છોડી દીધો, એમ રાજકીય વિશ્લેષકો અને દ્ગઝ્રઁના એક નેતાએ જણાવ્યું હતું.
હવે પાર્ટી લાંબા સમયથી સ્થાપિત નેટવર્ક અને સારી રીતે તેલયુક્ત મશીનરી ધરાવતા હરીફોનો સામનો કરી રહી છે જે ગામડાઓમાં ઊંડાણપૂર્વક ફેલાયેલી છે.
ભંડોળ એકત્ર કરવું એ એક અવરોધ છે
ઈસ્લામે કહ્યું કે પૈસા એ બીજી અવરોધ છે, કારણ કે સભ્યો ઝુંબેશ ચાલુ રાખવા માટે પૂર્ણ-સમયની નોકરીઓ, નાના દાન અને ભીડ ભંડોળ પર આધાર રાખે છે.
૨૮ વર્ષીય હસનત અબ્દુલ્લા જેવા કેટલાક લોકોએ ગામડાઓમાં ઘરે ઘરે જઈને સમર્થન મેળવવાનો પ્રયાસ કર્યો છે.
“મારા મતવિસ્તારમાં, હું લોકોને કહું છું કે હું કંગાળ છું,” તેમણે પૂર્વીય પ્રદેશનો ઉલ્લેખ કરતા કહ્યું જ્યાં તેઓ ચૂંટણી લડવાની યોજના ધરાવે છે. “મેં તેમને કહ્યું કે નેતાનું મુખ્ય કામ મતદારોને પૈસા આપવાનું નથી, પરંતુ ખાતરી કરવાનું છે કે સરકારી ભંડોળ યોગ્ય રીતે ફાળવવામાં આવે અને તેનો ઉપયોગ થાય.”
જાેકે, કેટલાક દ્ગઝ્રઁ નેતાઓ સામે ભ્રષ્ટાચારના આરોપો, જેનો પક્ષ નકાર કરે છે અને કહે છે કે તેની ભ્રષ્ટાચાર પર શૂન્ય-સહિષ્ણુતાની નીતિ છે, તેનાથી તેની છબી વધુ ખરાબ થઈ છે.
‘કંઈક નવું ઓફર કરવું‘
તેમ છતાં કેટલાક યુવાનો હજુ પણ પાર્ટીને ટેકો આપવા માટે વલણ ધરાવે છે, કારણ કે તેઓ તેને પૈસા, બળ અને વંશીય શક્તિ દ્વારા આકાર પામેલા રાજકીય પરિદૃશ્યમાં વધુ સમાનતાવાદી સંસ્કૃતિ માટે પ્રયત્નશીલ માને છે.
“તેઓ યુવાન છે, તેમણે ક્રાંતિનું નેતૃત્વ કર્યું છે, અને મને આશા છે કે તેઓ પરિવર્તન લાવી શકશે – જ્યાં સુધી તેઓ પોતે સરમુખત્યારશાહી ન બને,” યુનિવર્સિટીની વિદ્યાર્થીની મંઝીલા રહેમાને કહ્યું.
દ્ગઝ્રઁ એ નવેમ્બરમાં ઉમેદવારો માટે અસામાન્ય શોધ શરૂ કરી, બે દિવસમાં દેશભરમાં સામાન્ય નાગરિકોમાંથી ૧,૦૦૦ થી વધુ અરજદારોના ઇન્ટરવ્યુ લીધા.
યુવા પક્ષના નેતાઓ એક બૂથથી બીજા બૂથમાં ઉમેદવારોના ઇન્ટરવ્યુ લેવા ગયા, જેમાં એક રિક્ષાચાલકનો ઇન્ટરવ્યુ લેવામાં આવ્યો જેણે પરીક્ષા માટે એક દિવસની રજા લીધી હતી, અને વિરોધ પ્રદર્શન દરમિયાન પોલીસ પેલેટથી આંશિક રીતે અંધ ૨૩ વર્ષીય વિદ્યાર્થીનો સમાવેશ થાય છે.
“કેટલાક લોકો એવું વિચારી શકે છે કે રિક્ષાચાલક પાસે સંસદમાં આપવા માટે કંઈ નથી,” ૩૨ વર્ષીય મોહમ્મદ સુજાન ખાને કહ્યું. “મને એક તક આપો અને જુઓ કે હું દેશને બદલવા માટે શું કરું છું.”
આવા ભવિષ્યની તકે કેમ્બ્રિજમાં સફળ કારકિર્દી છોડી દેનાર ડોક્ટર તસ્નીમ જારાને દ્ગઝ્રઁ માં જાેડાવા માટે આકર્ષિત કરી, જેથી તેઓ તેને શરૂઆતથી જ મજબૂત બનાવવામાં મદદ કરી શકે.
“અમે રાજકારણને ખુલ્લું મૂકવા માંગીએ છીએ, તેને શક્તિશાળી પરિવારો સુધી મર્યાદિત રાખવા નહીં, અને સામાન્ય લોકોને સત્તા પાછી આપવા માંગીએ છીએ,” તેણીએ કહ્યું.
મ્દ્ગઁ અને જમાતના નેતાઓ પણ વિદ્યાર્થીઓ સાથે જાેડાવાનું મૂલ્ય જુએ છે.
“ભવિષ્યમાં રાજકારણમાં યુવાનો જ પ્રભુત્વ મેળવવાના છે, તેથી જાે આપણે તેમને સંસદમાં સમાવી શકીએ તો તે સારું રહેશે,” મ્દ્ગઁ નેતા મિર્ઝા ફખરુલ ઇસ્લામ આલમગીરે કહ્યું.
દ્ગઝ્રઁ નેતાઓ કહે છે કે તેઓ આગામી મતદાનથી આગળ વિચારી રહ્યા છે, લાંબા ગાળે સંસ્થાકીય અને માળખાકીય સુધારાનું લક્ષ્ય રાખે છે.
“જીત કે હાર, ફક્ત ચૂંટણીમાં ભાગ લઈને, અમે કંઈક નવું આપી રહ્યા છીએ,” દ્ગઝ્રઁના અબ્દુલ્લાએ કહ્યું.