સૂર્ય એ આપણા સૌરમંડળનો સૌથી મહત્વપૂર્ણ તારો છે. તે આપણને પ્રકાશ, ગરમી અને ઉર્જા પ્રદાન કરે છે. તે પૃથ્વી પરની આબોહવા, હવામાન અને જીવ સૃષ્ટિને પણ પ્રભાવિત કરે છે. જાે કે, સૂર્ય વિશે ઘણા રહસ્યો છે જે આપણે સંપૂર્ણપણે સમજી શકયા નથી.
ઉદાહરણ તરીકે, સૂર્ય આટલી પ્રચંડ ઊર્જા કેવી રીતે ઉત્પન્ન કરે છે? સૂર્ય પૃથ્વીની આસપાસના અવકાશ વાતાવરણને કેવી રીતે અસર કરે છે? સૂર્ય કેવી રીતે સૌર જ્વાળાઓ, સૌર ઉર્જાથી થતા વાવાઝોડા અને કોરોનલ માસ ઇજેક્શન ઉતપન્ન કરે છે જે આપણી સંચાર અને નેવિગેશન સિસ્ટમને વિક્ષેપિત કરી શકે છે?
આ પ્રશ્નોના જવાબ આપવા માટે, ભારતીય અવકાશ સંશોધન સંસ્થા (ૈંજીઇર્ં) ૨જી સપ્ટેમ્બર ૨૦૨૩ના રોજ સવારે ૧૧.૫૦ વાગ્યે શ્રીહરિકોટા સ્પેસપોર્ટથી આદિત્ય ન્૧ નામનું તેનું પ્રથમ અવકાશ-આધારિત સૌર મિશન લોન્ચ કરવા માટે તૈયાર છે.
આદિત્ય ન્૧ એ એક અવકાશયાન છે જે લેગ્રેન્જ પોઈન્ટ ૧ (ન્૧) નામના બિંદુની આસપાસ પરિભ્રમણ કરશે, જે પૃથ્વીથી લગભગ ૧.૫ મિલિયન કિલોમીટર દૂર છે અને સીધો સૂર્યની સામે છે. આ બિંદુથી, આદિત્ય ન્૧ પૃથ્વી અથવા ચંદ્રના કોઈપણ વિક્ષેપ વિના સતત સૂર્યનું અવલોકન કરી શકશે.
આદિત્ય ન્૧ મિશનનો મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય સૌર કોરોનાનો અભ્યાસ કરવાનો છે, જે સૂર્યના વાતાવરણનું સૌથી બહારનું સ્તર છે. કોરોના ખૂબ જ ગરમ છે, જે લાખો ડિગ્રી સેલ્સિયસના તાપમાન સુધી પહોંચે છે, અને એક્સ-રે અને અલ્ટ્રાવાયોલેટ કિરણો જેવા ઉચ્ચ-ઊર્જા કિરણોત્સર્ગનું ઉત્સર્જન કરે છે. કોરોના સૌર પવન પણ ઉત્પન્ન કરે છે, જે ચાર્જ કરેલા કણોનો પ્રવાહ છે જે સૂર્યમાંથી બહારની તરફ વહે છે અને પૃથ્વીના ચુંબકીય ક્ષેત્ર સાથે ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા કરે છે.
આદિત્ય ન્૧ મિશન સૂર્યના અન્ય પાસાઓ જેમ કે તેના ફોટોસ્ફિયર, ક્રોમોસ્ફિયર, ચુંબકીય ક્ષેત્ર અને સૌર પ્રવૃત્તિનો પણ અભ્યાસ કરશે. આ લક્ષ્યો હાંસલ કરવા માટે, આદિત્ય ન્૧ સાત વૈજ્ઞાનિક સાધનો સાથે વહન કરશેઃ
ફૈજૈહ્વઙ્મી ઈદ્બૈજર્જૈહ ન્ૈહી ર્ઝ્રિર્હટ્ઠખ્તટ્ઠિॅર (ફઈન્ઝ્ર)ઃ આ સાધન કૃત્રિમ સૂર્યગ્રહણ બનાવશે અને તેની તેજસ્વી ડિસ્કને અવરોધિત કરશે અને માત્ર ઝાંખા કોરોનાને જ જાેવાની મંજૂરી આપશે. તે કોરોનલ ઉત્સર્જન રેખાઓની તીવ્રતા અને ધ્રુવીકરણને માપશે અને કોરોનાની છબીઓ અને સ્પેક્ટ્રા પ્રદાન કરશે.
ર્જીઙ્મટ્ઠિ ેંઙ્મંટ્ઠિદૃર્ૈઙ્મીં ૈંદ્બટ્ઠખ્તૈહખ્ત ્ીઙ્મીજર્ષ્ઠॅી (જીેંૈં્)ઃ આ સાધન અલ્ટ્રાવાયોલેટ પ્રકાશની વિવિધ તરંગલંબાઇમાં સૂર્યની છબીઓ કેપ્ચર કરશે. તે ફોટોસ્ફિયર અને ક્રોમોસ્ફિયરની રચના અને ગતિશીલતાનો અભ્યાસ કરશે, જે સૂર્યના વાતાવરણના નીચલા સ્તરો છે.
ર્જીઙ્મર્ટ્ઠિ ન્ુ ઈહીખ્તિઅ ઠ-ટ્ઠિઅ જીॅીષ્ઠંિર્દ્બીંીિ (ર્જીન્ઈઠજી)ઃ આ સાધન સૂર્ય દ્વારા ઉત્સર્જિત સોફ્ટ એક્સ-રેની તીવ્રતા અને સ્પેક્ટ્રમને માપશે. તે સૌર એક્સ-રે ફ્લક્સમાં વિવિધતા પર નજર રાખશે અને કોરોનાની હીટિંગ મિકેનિઝમનો અભ્યાસ કરશે.
ૐૈખ્તર ઈહીખ્તિઅ ન્૧ ર્ંહ્વિૈંૈહખ્ત ઠ-ટ્ઠિઅ જીॅીષ્ઠંિર્દ્બીંીિ (ૐઈન્૧ર્ંજી)ઃ આ સાધન સૂર્ય દ્વારા ઉત્સર્જિત હાર્ડ એક્સ-રે ની તીવ્રતા અને સ્પેક્ટ્રમને માપશે. તે સૂર્યની સપાટી પર બનતી સૌર જ્વાળાઓ અને અન્ય ઊર્જાસભર ઘટનાઓને શોધશે.
છઙ્ઘૈંઅટ્ઠ ર્જીઙ્મટ્ઠિ ુૈહઙ્ઘ ઁટ્ઠિંૈષ્ઠઙ્મી ઈટॅીિૈદ્બીહં (છજીઁઈઠ)ઃ ૧. આ સાધન સૌર પવનના કણો જેવા કે પ્રોટોન અને ભારે આયનોની રચના અને દિશાનું વિશ્લેષણ કરશે. વધુમાં તે અભ્યાસ કરશે કે સૌર પવન પૃથ્વીની આસપાસના અવકાશ વાતાવરણને કેવી અસર કરે છે.
ઁઙ્મટ્ઠજદ્બટ્ઠ છહટ્ઠઙ્મઅજીિ ઁટ્ઠષ્ઠાટ્ઠખ્તી ર્કિ છઙ્ઘૈંઅટ્ઠ (ઁછઁછ)ઃ આ સાધન સૌર પવનમાં ઇલેક્ટ્રોનનું તાપમાન, ઘનતા અને વેગ માપશે. તે એ પણ અભ્યાસ કરશે કે સૌર પવન આંતરગ્રહીય ચુંબકીય ક્ષેત્ર સાથે કેવી રીતે ક્રિયા-પ્રતિક્રિયા કરે છે.
છઙ્ઘદૃટ્ઠહષ્ઠીઙ્ઘ ્િૈ-ટ્ઠટૈટ્ઠઙ્મ ૐૈખ્તર ઇીર્જઙ્મેંર્ૈહ ડ્ઢૈખ્તૈંટ્ઠઙ્મ સ્ટ્ઠખ્તહીર્ંદ્બીંીજિઃ આ સાધન ચુંબકીય ક્ષેત્રની શક્તિ અને દિશાને ત્રણ પરિમાણોમાં માપશે. તે એ સમજવામાં મદદ કરશે કે ચુંબકીય ક્ષેત્ર એ સૌર પવન અને કોરોનાને કેવી રીતે પ્રભાવિત કરે છે.
આ અવકાશયાન પૃથ્વીથી પૃથ્વી અને સૂર્ય વચ્ચેના લેગ્રેન્જ ૧ અથવા ન્૧ બિંદુ સુધી ૧.૫ મિલિયન કિમીની મુસાફરી કરશે. આ અંતર ચંદ્રયાન મિશન દ્વારા મુસાફરી કરતા લગભગ ચાર ગણું છે, પરંતુ પૃથ્વી અને સૂર્ય વચ્ચેના ૧૫૦ મિલિયન કિલોમીટર માંથી માત્ર ૧% છે.
આદિત્ય-ન્૧ મિશન પોલર સેટેલાઈટ લોંચ વીહીકલ (ઁજીન્ફ) ૧,૪૭૫-ાખ્ત વજનનું અવકાશયાનને પૃથ્વીની ફરતે લંબગોળ ભ્રમણકક્ષામાં લઈ જશે. આ સ્પેસક્રાફટ જે સાત વૈજ્ઞાનિક પેલોડ વહન કરશે, જે ચંદ્ર પરના એક પેલોડના વજન કરતા બે ગણાથી વધુ હળવા છે.
આદિત્ય ન્૧ મિશનનું મહત્વ અને ફાયદાઓઃ
આદિત્ય ન્૧ મિશન ભારતના અવકાશ કાર્યક્રમ માટે એક મહત્વપૂર્ણ સીમાચિહ્નરૂપ છે. સૂર્ય અને તેના પર્યાવરણનો અભ્યાસ કરવા માટે તે ભારતનું પ્રથમ મિશન છે. ન્૧ પોઈન્ટની આસપાસ હાલો ઓરબીટમાં સંચાલન કરવાનું ભારતનું પ્રથમ મિશન પણ હશે, જે એક પડકારજનક કાર્ય છે જેમાં ચોક્કસ નેવિગેશન અને નિયંત્રણની જરૂર પડે છે.
આદિત્ય ન્૧ મિશન સૌર ભૌતિકશાસ્ત્રના વિવિધ પાસાઓમાં મૂલ્યવાન વૈજ્ઞાનિક ડેટા અને આંતરદૃષ્ટિ પ્રદાન કરશે. તે સૂર્ય કેવી રીતે કાર્ય કરે છે અને તે આપણા ગ્રહને કેવી રીતે અસર કરે છે તે અંગેની આપણી સમજને સુધારવામાં મદદ કરશે. તે અવકાશના હવામાનની દેખરેખ અને આગાહી કરવાના વૈશ્વિક પ્રયાસોમાં પણ યોગદાન આપશે, જે આપણા ઉપગ્રહો, પાવર ગ્રીડ, સંચાર પ્રણાલી, ઉડ્ડયન અને માનવ સ્વાસ્થ્ય પર પ્રતિકૂળ અસર કરી શકે છે.
ૈંજીઇર્ંનું આદિત્ય ન્૧ સૌર મિશન એ ભારત માટે એક નોંધપાત્ર સિદ્ધિ હશે અને વૈશ્વિક વૈજ્ઞાનિક સમુદાયમાં નોંધપાત્ર યોગદાન રહેશે. તે આપણને સૂર્ય અને તેના પર્યાવરણને અભૂતપૂર્વ વિગતવાર અને ચોકસાઈથી અન્વેષણ કરવામાં સક્ષમ બનાવશે. તે આપણને આપણા ગ્રહ અને આપણી જાતને અવકાશના હવામાનની હાનિકારક અસરોથી બચાવવામાં પણ મદદ કરશે.
આદિત્ય ન્૧ મિશન એ સ્પેસ સાયન્સ અને ટેક્નોલોજીમાં ભારતના વિઝન, મહત્વાકાંક્ષા અને નવીનતાનું એક ચમકતું ઉદાહરણ છે. તે ભારતીયોની યુવા પેઢી માટે વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગમાં તેમના સપના અને આકાંક્ષાઓને આગળ ધપાવવાની પ્રેરણા પણ છે. આદિત્ય ન્૧ મિશન માત્ર સૂર્યની યાત્રા નથી, પણ ભવિષ્યની યાત્રા પણ છે.
આદિત્ય ન્૧ મિશનના આઉટરીચના ભાગરૂપે, ગુજરાત કાઉન્સિલ ઓન સાયન્સ એન્ડ ટેક્નોલોજી (ય્ેંત્નર્ઝ્રંજી્) એ ગુજરાત સાયન્સ સિટી, અમદાવાદ તથા પાટણ, ભાવનગર, ભુજ અને રાજકોટ ખાતેના ચાર રીજીયોનલ સાયન્સ સેંટર્સ તથા ૩૩ જિલ્લામા સ્થિત કોમ્યુનીટી સાયન્સ સેંટર્સ સહિત રાજ્યભરમાં વિવિધ સ્થળોએ આકર્ષક કાર્યક્રમોનું આયોજન કરવા જઈ રહયું છે.
આ પહેલનો ઉદ્દેશ્ય વિદ્યાર્થીઓ અને લોકોની જિજ્ઞાસાને પ્રજ્વલિત કરવાનો છે, જેથી તેઓ મિશનના વૈજ્ઞાનિક પહેલુઓને નજીકથી જાેઈ શકે. પ્રોગ્રામમાં ઇન્ટરેક્ટિવ ડેમોન્સ્ટ્રેશન, સાયન્ટીફીક મૂવીઝ, લાઇવ લૉન્ચ સ્ટ્રીમિંગ અને તમામ સહભાગીઓ માટે ઑનલાઇન ક્વિઝ જેવી અનેક પ્રવ્રુતિઓનો સમાવેશ કરવામાં આવશે.
તમામ વિદ્યાર્થીઓ અને અન્ય લોકોને રંંॅઃ//ૈજિર્.ર્ખ્તદૃ.ૈહ/છઙ્ઘૈંઅટ્ઠ_ન્૧.રંદ્બઙ્મ પર આદિત્ય મિશન-ઓન લાઇન ક્વિઝ પ્રોગ્રામમાં ભાગ લેવા માટે પ્રોત્સાહિત કરવામાં આવે છે.
આદિત્ય ન્૧ની સફર એ માત્ર સૌર સંશોધનમાં એક છલાંગ જ નહીં પરંતુ ભારતની આકાંક્ષાઓ, નવીનતા અને વિઝનનો પણ એક પ્રમાણપત્ર છે. આ મિશન વિદ્યાર્થીઓ અને યુવાનોને વિજ્ઞાન અને એન્જિનિયરિંગમાં તેમના સપનાને આગળ વધારવા માટે પ્રોત્સાહન આપે છે તથા વૈશ્વિક અવકાશ સંશોધનના સ્તર પર ભારતની સ્ટ્રેટેજીક સ્થિતિને મજબૂત કરે છે.
