બે દેશોના ભાગલા પછી પહેલી વાર, પાકિસ્તાનની એક યુનિવર્સિટીએ સંસ્કૃતમાં કોર્ષ શરૂ કર્યો છે. લાહોર યુનિવર્સિટી ઓફ મેનેજમેન્ટ સાયન્સ (ન્ેંસ્જી) એ શરૂઆતમાં શાસ્ત્રીય ભાષા પર ત્રણ મહિનાનો સપ્તાહાંત વર્કશોપ શરૂ કર્યો હતો, પરંતુ સ્થાનિક લોકો તરફથી આ કાર્યક્રમને જબરદસ્ત પ્રતિસાદ મળ્યા બાદ સંપૂર્ણ ચાર-ક્રેડિટ યુનિવર્સિટી કોર્ષ શરૂ કર્યો.
યુનિવર્સિટીના એક ઉચ્ચ અધિકારીએ જણાવ્યું હતું કે સપ્તાહાંત વર્કશોપ વિદ્યાર્થીઓ, સંશોધકો અને શિક્ષણવિદો સહિત દરેક માટે ઓફર કરવામાં આવ્યો હતો. તેમણે કહ્યું કે પાકિસ્તાનમાં પંજાબ યુનિવર્સિટી લાઇબ્રેરીમાં સમૃદ્ધ પરંતુ ઉપેક્ષિત સંસ્કૃત આર્કાઇવ્સ છે.
“૧૯૩૦ ના દાયકામાં વિદ્વાન જેસીઆર વૂલનર દ્વારા સંસ્કૃત તાડપત્ર હસ્તપ્રતોનો નોંધપાત્ર સંગ્રહ સૂચિબદ્ધ કરવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ ૧૯૪૭ થી કોઈ પાકિસ્તાની શિક્ષણવિદ આ સંગ્રહ સાથે જાેડાયા નથી. ફક્ત વિદેશી સંશોધકો જ તેનો ઉપયોગ કરે છે. સ્થાનિક સ્તરે વિદ્વાનોને તાલીમ આપવાથી પરિસ્થિતિ બદલાઈ જશે,” ગુરમણિ સેન્ટરના ડિરેક્ટર ડૉ. અલી ઉસ્માન કાસમીએ ધ ટ્રિબ્યુનને જણાવ્યું.
“પ્રતિસાદ જાેયા પછી, અમે તેને યોગ્ય યુનિવર્સિટી કોર્ષ તરીકે રજૂ કરવાનું નક્કી કર્યું. ભલે વિદ્યાર્થીઓની સંખ્યા હજુ ઓછી છે, અમને આશા છે કે આગામી થોડા વર્ષોમાં તે વધશે. આદર્શરીતે, ૨૦૨૭ ના વસંત સુધીમાં, આપણે આ ભાષાને એક વર્ષ લાંબા કોર્ષ તરીકે શીખવી શકીશું,” તેમણે ઉમેર્યું.
ભગવદ્ ગીતા, મહાભારત પરના અભ્યાસક્રમો ટૂંક સમયમાં
કાર્યક્રમની સફળતા બાદ, કાસ્મીએ કહ્યું કે ન્ેંસ્જી ભગવદ્ ગીતા અને મહાભારત પરના અભ્યાસક્રમો પણ રજૂ કરવાની યોજના બનાવી રહ્યું છે. “આશા છે કે, આ એક ગતિ નક્કી કરશે… ૧૦-૧૫ વર્ષમાં, આપણે ગીતા અને મહાભારતના પાકિસ્તાન સ્થિત વિદ્વાનો જાેઈ શકીશું,” ડૉ. કાસ્મીએ કહ્યું.
મીડિયા સુત્રો અનુસાર, આ કોર્ષ શરૂ કરવાનો શ્રેય ડૉ. શાહિદ રશીદને જાય છે, જેઓ લાહોરની ફોર્મેન ક્રિશ્ચિયન કોલેજમાં સમાજશાસ્ત્રના એસોસિયેટ પ્રોફેસર છે. ડૉ. રશીદે કહ્યું કે તેમણે કેમ્બ્રિજ સંસ્કૃત વિદ્વાન એન્ટોનિયા રુપલ અને ઓસ્ટ્રેલિયન ઈન્ડોલોજિસ્ટ મેકકોમાસ ટેલરની દેખરેખ હેઠળ ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મનો ઉપયોગ કરીને સંસ્કૃત શીખ્યા, કારણ કે દેશમાં કોઈ સ્થાનિક ગ્રંથો ઉપલબ્ધ નહોતા.
“શાસ્ત્રીય ભાષાઓમાં માનવજાત માટે ઘણું જ્ઞાન છે. મેં અરબી અને ફારસી શીખવાથી શરૂઆત કરી, અને પછી સંસ્કૃતનો અભ્યાસ કર્યો,” ડૉ. રશીદે ધ ટ્રિબ્યુન દ્વારા જણાવ્યું હતું. “શાસ્ત્રીય સંસ્કૃત વ્યાકરણને આવરી લેવામાં લગભગ એક વર્ષ લાગ્યું. અને હું હજુ પણ તેનો અભ્યાસ કરી રહ્યો છું.”
“હું તેમને કહું છું કે, આપણે તે કેમ ન શીખવું જાેઈએ? તે સમગ્ર પ્રદેશની બંધનકર્તા ભાષા છે. સંસ્કૃત વ્યાકરણકાર પાણિનીનું ગામ આ પ્રદેશમાં હતું. સિંધુ ખીણ સંસ્કૃતિ દરમિયાન અહીં ઘણું લખાણ થયું હતું. સંસ્કૃત એક પર્વત જેવું છે – એક સાંસ્કૃતિક સ્મારક. આપણે તેને માલિકી રાખવાની જરૂર છે. તે આપણું પણ છે; તે કોઈ એક ચોક્કસ ધર્મ સાથે જાેડાયેલું નથી,” ડૉ. રશીદે ઉમેર્યું.