ઈરાન સરકારનો મોટો ર્નિણય
ઈરાને શનિવારે તેના રાષ્ટ્રીય સ્તરે સબસિડીવાળા ગેસોલિન માટે એક નવો ભાવ સ્તર રજૂ કર્યો, જે ૨૦૧૯ માં ભાવ વધારા પછી પહેલી વાર વધતા જતા ભાવ પર લગામ લગાવવાનો પ્રયાસ છે, જેના કારણે દેશવ્યાપી વિરોધ પ્રદર્શનો અને ૩૦૦ થી વધુ લોકો માર્યા ગયા હોવાના અહેવાલ મુજબ કાર્યવાહી થઈ હતી.
ઈરાનમાં સસ્તા પેટ્રોલને પેઢીઓથી જન્મસિદ્ધ અધિકાર તરીકે જાેવામાં આવે છે, ૧૯૬૪ માં જ્યારે ભાવ વધારાને કારણે શાહને હડતાળ પર રહેલા ટેક્સી ડ્રાઇવરોના વાહનોને બદલે લશ્કરી વાહનો રસ્તાઓ પર ઉતારવાની ફરજ પડી હતી ત્યારે મોટા પાયે પ્રદર્શનો શરૂ થયા હતા.
પરંતુ ઈરાનની ધર્મશાહી દેશના ઝડપથી ઘટી રહેલા રિયાલ ચલણ અને તેહરાનના પરમાણુ કાર્યક્રમને કારણે લાદવામાં આવેલા આર્થિક પ્રતિબંધોને કારણે વધતા દબાણનો સામનો કરી રહી છે.
તેના કારણે પ્રતિ ગેલન થોડા પૈસાના ભાવે વિશ્વના કેટલાક સૌથી સસ્તા ગેસોલિન મેળવવાની કિંમત ઘણી મોંઘી થઈ ગઈ છે. જાે કે, ભાવ વધારવા તરફ સરકારનું ખચકાટભર્યું પગલું એ સંકેત આપે છે કે તે જૂનમાં ઇઝરાયલે દેશ પર ૧૨ દિવસનું યુદ્ધ શરૂ કર્યા પછી દેશની થાકેલી જનતા સાથે કોઈપણ સંઘર્ષ ટાળવા માંગે છે.
“અમારા અસંતોષનું કોઈ પરિણામ નથી,” સઈદ મોહમ્મદી, એક શિક્ષક જે પોતાના ફાજલ સમયમાં ગુજરાન ચલાવવા માટે ટેક્સી ડ્રાઇવર તરીકે કામ કરે છે, ગુસ્સે ભરે છે. “સરકાર જે ઇચ્છે છે તે કરે છે. તેઓ લોકોને પૂછતા નથી કે તેઓ સંમત છે કે નહીં.”
નવો દર હજુ પણ ગેલન દીઠ પૈસા છે
શનિવારે સવારે ઉત્તરી તેહરાનમાં ચાર ગેસ સ્ટેશનો પર, ડ્રાઇવરો સ્વચ્છ, ઠંડા હવામાનમાં ઇંધણ ભરતા હળવા દેખાતા હતા. નજીકમાં એક જ પોલીસ વાહનો ઉભા હતા, પરંતુ પંપ પર લાંબી લાઇનો કે અન્ય દૃશ્યમાન સમસ્યાઓ નહોતી.
શનિવારે લાગુ કરાયેલી નવી કિંમત પ્રણાલી દેશની લાંબા સમયથી ચાલતી સબસિડી પ્રણાલીમાં ત્રીજા ભાવ સ્તરનો ઉમેરો કરે છે. સુધારેલી રચના મોટરચાલકોને ૧૫,૦૦૦ રિયાલ પ્રતિ લિટર અથવા ૧.૨૫ યુએસ સેન્ટના સબસિડીવાળા દરે દર મહિને ૬૦ લિટર (૧૫ ગેલન) પ્રાપ્ત કરવાનું ચાલુ રાખવાની મંજૂરી આપે છે, અને આગામી ૧૦૦ લિટર (૨૬ ગેલન) ૩૦,૦૦૦ રિયાલ પ્રતિ લિટર અથવા ૨.૫ સેન્ટ પર રહેશે.
તેનાથી વધુ ખરીદેલી કોઈપણ વસ્તુ ૫૦,૦૦૦ રિયાલ પ્રતિ લિટર અથવા લગભગ ૪ સેન્ટની નવી કિંમત યોજના હેઠળ આવે છે. ઈરાને ૨૦૦૭ માં બળતણ રેશનિંગ શરૂ કર્યું હતું, પરંતુ તેનાથી હજુ સુધી અતિ સસ્તા ગેસોલિનની માંગ ઓછી થઈ નથી.
તે નવા દરે પણ, ઈરાની ગેસોલિનના ભાવ વિશ્વમાં સૌથી નીચા રહે છે.
ઉત્પાદન અને બળતણ પહોંચાડવાના ખર્ચ અને પંપ પર કિંમત વચ્ચેનો તફાવત ઈરાનની સરકાર દ્વારા ચૂકવવામાં આવતી સબસિડી છે. પેરિસ સ્થિત આંતરરાષ્ટ્રીય ઉર્જા એજન્સીએ ૨૦૨૨ માં ઈરાનને વિશ્વના બીજા ક્રમના સૌથી વધુ ઉર્જા સબસિડી ખર્ચ ચૂકવનાર દેશ તરીકે સ્થાન આપ્યું હતું, જે ફક્ત રશિયા પછી હતું. ૈંઈછ એ તે વર્ષે ઈરાનની તેલ સબસિડી ઇં૫૨ બિલિયન રાખી હતી, ઈરાની અધિકારીઓએ સ્વીકાર્યું હતું કે વાર્ષિક દસ અબજ ડોલર ઊર્જાના ભાવ કૃત્રિમ રીતે નીચા રાખવા માટે જાય છે.
તેહરાન સ્થિત અર્થશાસ્ત્રી હુસૈન રઘફરે જણાવ્યું હતું કે ૨૦૦૯ થી, ગેસોલિનના ભાવમાં ૧૫ ગણો વધારો થયો છે, જે સરકારની સબસિડી પ્રત્યે નિરાશાવાદી દૃષ્ટિકોણ રજૂ કરે છે.
“તે માત્ર બજેટ ખાધ ઘટાડવામાં નિષ્ફળ ગયું નહીં, પરંતુ તેણે દેશની અર્થવ્યવસ્થાને ફુગાવા અને બજેટ ખાધના નકારાત્મક ચક્રમાં પણ ફસાવી દીધી,” તેમણે કહ્યું.
૩૫ વર્ષીય બેંક ટેલર હમીદ રેઝાપોરે કહ્યું કે તેમનું માનવું છે કે ઈરાનની સરકાર પાસે “દેશની અર્થવ્યવસ્થાને સંચાલિત કરવા માટે કિંમત વધારવા સિવાય કોઈ વિકલ્પ નથી.”
“જાહેર જરૂરિયાતો માટે ચૂકવણી કરવા માટે તેને વધુ પૈસાની જરૂર છે.” તેમણે કહ્યું. “મારા માટે, તે એક પરોક્ષ કર છે જાેકે અવ્યવસ્થિત અર્થતંત્રમાં તે ભાગ્યે જ કામ કરે છે.”
૨૦૧૯ ના વિરોધ પછી પ્રથમ વધારો
૨૦૧૯ પછી ઈરાનની ઇંધણ-સબસિડી પ્રણાલીમાં આ પગલું સૌથી મહત્વપૂર્ણ પરિવર્તન છે, જ્યારે સબસિડીવાળા ભાવમાં અચાનક ૫૦% નો ઉછાળો અને ક્વોટાથી વધુ ખરીદી માટેના દરમાં ૩૦૦% નો વધારો થવાથી દેશવ્યાપી વિરોધ થયો હતો.
સુરક્ષા દળોએ ૧૦૦ શહેરો અને નગરોમાં પ્રદર્શનો પર કડક કાર્યવાહી કરી, કેટલાક વિરોધીઓએ ગેસ સ્ટેશન અને બેંકોને બાળી નાખ્યા. એમ્નેસ્ટી ઇન્ટરનેશનલના જણાવ્યા અનુસાર, ત્યારબાદ થયેલી કાર્યવાહીમાં ઓછામાં ઓછા ૩૨૧ લોકો માર્યા ગયા. હજારોની અટકાયત કરવામાં આવી.
ટીકાકારો કહે છે કે ગેસોલિનના ભાવમાં દરેક ૧૦,૦૦૦ રિયાલનો વધારો ફુગાવામાં ૫% જેટલો વધારો કરશે. હાલમાં, રાષ્ટ્ર લગભગ ૪૦% ના વાર્ષિક ફુગાવાના દર સાથે સંઘર્ષ કરી રહ્યું છે.
પરંતુ સસ્તો ગેસ દેશ માટે રોજગારની તક પૂરી પાડે છે. ઇસ્લામિક રિપબ્લિકમાં ૨૫ મિલિયન વાહનો છે, જેમાં ૩ મિલિયન જાહેર અને સરકાર સાથે જાેડાયેલી કાર તેમજ ૬ મિલિયન મોટરબાઈકનો સમાવેશ થાય છે. અહેવાલ મુજબ, ૮ મિલિયનથી વધુ ઈરાનીઓ ઓનલાઈન પ્લેટફોર્મ દ્વારા ટેક્સી ડ્રાઈવર તરીકે કામ કરે છે, જે વસ્તીના લગભગ ૧૦% છે. દરમિયાન, ઉબેર પાસે વિશ્વભરમાં ૮.૮ મિલિયન ડ્રાઈવરો અને કુરિયર છે.
“આ બળતણ વપરાશના વલણમાં સુધારો કરવાની શરૂઆત છે,” તેલ પ્રધાન મોહસેન પાકનેજાદે અગાઉ પત્રકારોને જણાવ્યું હતું.
અધિકારીઓની ટિપ્પણીઓ સૂચવે છે કે ઈરાન ભવિષ્યમાં વધુ ભાવ વધારો માંગી શકે છે, કારણ કે સરકાર દર ત્રણ મહિને કિંમતોની સમીક્ષા કરે છે.
૬૦ વર્ષીય ટેક્સી ડ્રાઈવર મોહમ્મદ રેઝા અસદીએ શંકા વ્યક્ત કરી હતી કે આગળ કોઈ વિરોધ બદલાશે.
તેમણે કહ્યું કે ભૂતકાળમાં પેટ્રોલના ભાવ વધારાને લઈને લોકો રસ્તાઓ પર ઉતરી આવતા હતા, “પરંતુ તેઓ સાંજે થાકેલા અને નિરાશ થઈને ઘરે પાછા ફરતા હતા.”